चांभार चौकश्या

मी सुद्धा अमेरिकेतल्या प्रत्येक तरुण भारतीय मुलासारखाच सुट्टीत घरी जायला घाबरायचो! कारण तिथे गेल्यावर तमाम ओळखीच्या लोकांचा एकंच प्रश्न असायचा; 'काय मग? तुझ्या लग्नाचं काय?!' त्यामुळे गेल्या सुट्टीत जेव्हा लग्न करायला म्हणून भारतात गेलो, तेव्हा मला हा प्रश्न विचारला जाणार नाही, या विचाराने मी निश्चिंत होतो! सगळ्यांना पत्रिका आधीच वाटून झाल्या होत्या. त्यामुळे 'माझ्या लग्नाचं काय' ह्याचं उत्तर सगळ्यांनाच मिळालं होतं. पण हे ऐकून आमच्या बडवे काकू थोड्या हिरमुसल्या होत्या. त्यांना लग्न जुळवायची भारी हौस! आणि माझं लग्न, त्यांनी न जुळवता मीच जुळवलं होतं म्हणून त्या खट्टू झाल्या होत्या!

बडवे काकू प्रत्येक लग्नात भेटतात! आमच्या सोसायटीतल्या कोणाचं लग्नं असो, वा आमच्या कुठल्या मित्राच्या लांबच्या बहिणीचं असो,  तिथेही आम्हाला बडवे काकू भेटल्या आहेत! बडवे काकूंच्या एवढ्या ओळखी कशा, हा प्रश्न आम्हाला नेहेमी पडायचा. बडवे काकूंना लग्नात वधू, वर, लग्नाचं जेवण, सजावट, साड्या, दागिने ह्यात कशातही रस नसतो. त्या तरुण मुला-मुलींच्या शोधात असतात! माझ्या आणि माझ्या कित्येक मित्रांशी त्यांनी, 'आमचा लग्नाचा काय विचार आहे... त्यांच्या बघण्यात कशा गोऱ्या आणि सुंदर मुली आहेत.. चांगल्या मुली मिळण्याचं प्रमाण दिवसेंदिवस कसं कमी होत चाललंय आणि त्यामुळे आम्ही कसं लवकर लग्न केलं पाहिजे...आणि मग शेवटी आईला सांग मी थोड्या दिवसात भेटायला येते..' अशा प्रकारच्या गप्पा खूप वेळा मारल्या आहेत. त्यामुळे लग्न समारंभात, आम्ही जितकी लपाछपी लहानपणीही खेळली नाहीये, तितकी बडवे काकूंबरोबर खेळतो, असं मधे आमच्या लक्षात आलं!

बडवे काकूंनी एकदा तर सातवीतल्या मुलीला विचारलं होतं, 'तुझ्या लग्नाचं काय' म्हणून! माझ्या मित्राची अशी थिअरी आहे की बडवे काकूंनी आयुष्यात खूप पापं केली असणार. म्हणजे मुलांना (आणि नवऱ्याला) खूप 'बडवलं' असणार, पुढे त्यांच्या सुनेला छळलं असणार, वगैरे. त्यामुळे आता थोडं पुण्य कमावण्यासाठी ब्रम्हदेवाच्या sub contractor चं, गाठी मारायचं त्या काम करतायत! पण काहीही म्हणा, बडवे काकूंमुळे  कोणाचं लग्न जुळलं तर त्यांना त्याचा अनामिक आनंद होतो! पुढे कित्येक दिवस ते त्याचं कौतुक सांगत फिरतात. बडवे काकू स्वतःच्या लग्नाच्या दिवशीही जेवढ्या खुश नव्हत्या, तेवढ्या त्या कोणा दुसऱ्याचं लग्न जुळवल्यावर होतात म्हणे!

पण हल्लीच बडवे काकूंना आमच्या ग्रुप मध्ये खूप महत्व प्राप्त झालंय! याचं कारण म्हणजे माझे मित्र आता लग्नाच्या रणांगणात उतरायला लागले आहेत आणि त्यांना आता हे पटू लागलंय की चांगल्या मुली मिळणं खरंच दिवसेंदिवस अवघड होत चाललंय. एवढंच नाही तर ते आता बडवे काकूंना सारखं भेटून त्यांच्या बघण्यात चांगल्या मुली आहेत का, हे विचारात असतात! आणि हे म्हणे इतकं अति झालंय की आता बडवे काकू त्यांच्यांशी लपाछपी खेळायला लागल्यात!

बडवे काकूंची सख्खी मैत्रीण म्हणजे परांजपे काकू! सख्खी मैत्रीण याचा अर्थ त्या दोघी जीवा-भावाने आणि काळजाच्या ओलाव्याने आमच्या बिल्डींगमधल्या सगळ्यांबद्दल gossip करत असतात! परांजपे काकूंचा 'सध्याची लग्न' याबद्दल फारसा व्यासंग नसला तरी 'अमेरिकेत झेप घेतलेली पाखरे' हा त्यांचा जिव्हाळ्याचा विषय! त्या एकदा कधीतरी अमेरिकेला जाऊन आल्या आहेत आणि त्यानंतर अमेरिका म्हणजे त्यांच्या घराशेजारची गल्ली असल्यासारखं ते इतरांशी बोलत असतात!

लग्न केल्यामुळे मी बडवे काकूंच्या हातून कायमचा सुटलो, पण त्यामुळे परांजपे काकूंच्या १००% हक्काचा झालो! बडवे काकू जणू परांजपे काकूंना म्हणाल्या असतील, "सांभाळ ग ह्याला तू आता!". कारण माझ्या लग्नाच्याच दिवशी, जेव्हा लोकं वधु-वरांना भेटायला स्टेजवर येतात, तेव्हा परांजपे काकूंनी तिथे मला विचारलं, "काय मग, आता अमेरिकेचेच होणार का येणार आपल्या देशात परत? लवकर ठरव बाबा, नंतर अवघड होऊन बसतं..!"लग्नाची डीव्हीडी बघताना, त्यात जेव्हा मी परांजपे काकूंशी बोलतोय, तेव्हा माझा चेहेरा बघून हा "marriage nervousness" असणार असा समज नंतर माझ्या बऱ्याच नातेवाईकांनी करून घेतला!

परांजपे काकूंचं अमेरिकेबद्दल नक्की मत काय आहे हा तसा चर्चेचा मुद्दा आहे. कारण भारतात स्थायिक व्हावं असं जरी त्यांचं म्हणणं असलं तरी त्या अमेरिकेचे खूप गोडवेही गात असतात. पण काही असलं तरी परांजपे काकूंना अमेरिकेबद्दल गप्पा मारायला फार आवडतात. आणि सगळ्यात मजेशीर गोष्ट म्हणजे अमेरिकेत बरीच वर्ष राहणाऱ्या लोकांनाही त्या 'अमेरिका कशी आहे?' हे सांगू शकतात! 

एकदा आमच्या घरी येऊन सांगत होत्या, "अहो एवढं सगळं ऑटोमॅटिक आहे अमेरिकेमध्ये, की बटन दाबून मगच रस्ता क्रॉस करावा लागतो!" आता आपणच बटन दाबायचं, तर त्यात ऑटोमॅटिक काय आहे! पण नाही, अमेरिकेत सगळं ऑटोमॅटिक आहे! त्या कधीतरी न्यूयॉर्क सिटीला जाऊन आल्या. त्याची आठवण सांगताना म्हणतात, "बागेत कसे वेगवेगळ्या रंगाच्या फुलांचे ताटवे असतात. तशी लोकं आहेत अगं अमेरिकेत. केवढा खुला देश आहे तो. पण काही गडद रंग सुंदर नाही दिसत ना फुलांवर..!" वाह! काय कल्पना आहे! म्हणजे त्यांना साहित्यिक म्हणावं का रेसिस्ट असा प्रश्न समोरच्याला पडतो! त्यांचं स्वत:चं शिक्षण तसं कमी झाल्यामुळे असेल म्हणा, पण त्यांना अमेरिकेची तंत्रज्ञानातली प्रगती, शिक्षणाचा दर्जा ह्याबद्दल फारसा रस असावा असं वाटत नाही. त्यावर एकदा विचारलं असताना म्हणाल्या, "त्यावर काय बोलायचं, त्याच्यासाठीच तर जातो आपण अमेरिकेत! त्यामुळे तुम्हाला जे काही शिकायचंय ते शिका. जे काही करायचं ते करा आणि मग परत या." पण त्यांची विशेष लाडकी वाक्य म्हणजे, "तुला सांगते सुमे, तिकडे ना, प्रवास करावा तर बसमध्ये आणि जुगार खेळावा तर वेगसमध्ये!" म्हणजे समोरचा खुर्चीवरून उडलाच पाहिजे! त्यावर पुढे त्या सांगतात की त्यांना गाडीतून जायला भीती वाटते कारण ती लेफ्ट हॅण्ड ड्राइव असते! आम्ही हे त्यांचं वाक्य चोवीस वेळा तरी ऐकलं असेल, पण त्या बसबद्दलच सांगतात, वेगसची गंमत गुपितच राहते..!

नवीन श्रोत्यांची परांजपे काकू नक्कीच करमणूक करतात. म्हणजे "नायागाराची ती बोट राईड अगं संपूर्ण भिजवते आपल्याला. त्यामुळे जाताना अंघोळ करून जायचंच नाही!" म्हणजे काय? अमेरिकेला गेलात तर तुमची एक अंघोळ वाचेल?! किंवा "तिकडे कोणी कॅश ठेवतच नाही. खरेदी झाली की क्रेडीट कार्ड त्या मशीन मधून सपासप खेचतात, की दिले पैसे!" इथपर्यंत ठीक आहे. पण पुढे जाऊन स्वत:ची थिअरी सांगतात की, "त्यामुळे अमेरिकेत अगं भिकारीच नाहीयेत. कारण भिकाऱ्यांनाही माहितीय ना, की लोकांच्या खिशात कॅश नसणार म्हणून!" बडवे काकू परांजपे काकूंची इतकी सख्खी मैत्रीण आहे की परवा बडवे काकू तिसऱ्याच व्यक्तीला, नायागाराची बोट राईड कशी असते आणि मग अंघोळ कशी वाचते हे उत्साहाने सांगताना माझ्या मित्राने ऐकलं!

पण ही सगळी करमणूक फक्त पहिल्यांदा ऐकणाऱ्यांचीच होऊ शकते. विचार करा, आम्ही हे सगळं २०-२५ वेळा ऐकलं आहे! म्हणजे अमेरिकेत, "कोलंब्या सोललेल्या असतात. दूध हवं तितक्याच सायीचं मिळतं. एक कपाट भरून फक्त ब्रेड..वेगवेगळ्या प्रकारचे.. एक कपाट भरून नुसतं चीज... मोसंब्या एवढं लिंबू आणि मोसंबं तर अननसाएवढं (म्हणजे "Sehwag is Sachin and Sachin is God! " याच ओळींवर..!) रस्त्यावर खड्डेच नसतात. रस्ते काय, अहो छोट्या गल्लीमध्ये पण खड्डे नसतात. सगळीकडे घासून पुसून स्वच्छता. कचरा दिसतंच नाही बाहेर..! बागेत गेलं, तर बाक चक्क रिकामे असतात! फास्ट फूड तिकडे इतकं फास्ट की मॅगी करायला जास्त वेळ लागेल..!" असं आणि यासारखं बरंच काही. आमच्या तर एका मित्राने हे ४९ वेळा ऐकल्याचं सांगितलं, तेव्हा आम्ही त्याला कॉंट्रिब्यूशन काढून ट्रीट दिली!

हेसुद्धा एक वेळ समजून घेता येईल. पण सुट्टी काढून भारतात गेल्यावर "मग तिकडचेच होणार का? भारतात परत येणार का? ठरवलंयस का काही? नंतर अवघड होऊन जातं बरका.." असे प्रश्न ते इतक्या वेळा विचारतात, की वैतागायला होतं आम्हाला. बडवे काकूंचंही अगदी तसंच असतं. "आता लग्न आणि करियर या जर इतक्या महत्वाच्या गोष्टी असतात तर त्याचा निर्णय आम्हाला आमचा घेऊ द्यात की. कशाला हव्यात चांभार चौकश्या? मला कळतंच नाही या दोन काकूंचं" असं मी परवा आईशी बोलत असताना आईने आत्तापर्यंत लपवलेल्या दोन गोष्टी मला सांगितल्या..

१) बडवे काकूंचं खूप उशिरा लग्न झालं. त्यांचा नवरा काही वर्षातच त्यांना सोडून निघून गेला.

२) परांजपे काकूंचा मुलगा अमेरिकेत स्थायिक आहे. त्याने भारतात येणं कधीच सोडलंय. आजीला नातीला बघायचा उत्साह म्हणून त्याने एकदाच आईला अमेरिकेला बोलावलं होतं. काकूंनी जेव्हा त्यांच्या नातीला पहिल्यांदा बघितलं, तेव्हा ती ८ वर्षांची होती.

मला पुढे काही बोलवलंच नाही. मनाची दारं-खिडक्या गच्च बंद करून जगणारे आपण, जर कोणी आपल्या आयुष्यात डोकवायचा प्रयत्न केला तर वैतागतो. पण नकळतही असेल कदाचित, पण तरीही आपलं दु:ख समोरच्याच्या वाट्याला न येवो यासाठी त्या दोघी झगडत आहेत. थोडं विचित्र असेलही त्यांचं वागणं. एवढं दु:ख पदरी पडल्यावर असं होणं अगदी साहजिक आहे... आपल्याला हवा तसा समोरचा माणूस नाही वागला की आपल्याला त्याचा त्रास होतो. तो असलाच आहे असं लेबलही आपण त्याला लगेच चिकटवतो. पण त्याच्या चपला घालून आपण दहा पावलं सुद्धा चालायचा प्रयत्न करत नाही. कसा करणार.. मनाची दारं-खिडक्या गच्च बंद असतील तर त्याच्या चपला तरी कशा दिसतील आपल्याला..?

मी ठरवलं. पुन्हा भारतात गेल्यावर बडवे काकू आणि परांजपे काकूंशी मनसोक्त गप्पा मारायच्या! थोडं त्यांच्या आयुष्यात डोकावायचं.. चांभार चौकश्या करायच्या! इथे अमेरिकेत शेजारच्या काकू तश्या असत्या ना, तर मी आत्ता लगेच उठून गेलो असतो! पण तेवढंच फक्त नाहीये अमेरिकेत...