गोधडी

गोधडी म्हटलं की मला माझ्या आज्जीशिवाय दुसरं काही आठवूच शकत नाही! मी लहान असताना तिच्या एका जुन्या साडीची कापूस घालून आम्ही गोधडी शिवली होती. ती मी वापरायचो. इतकी मस्त मऊ आणि उबदार होती ती गोधडी..अगदी माझ्या आज्जीसारखीच! लहानपणी आज्जीच्या हातावरून हात फिरवून मी म्हणायचो, "आज्जी अगं किती ग सुरकुत्या आहेत तुझ्या हातावर! आपण इस्त्री करायची का तुला?!" तेव्हा ती हसून म्हणायची, " नाही होणार रे..बघ करून हवं तर..!" आणि मग मी म्हणायचो, "नको ग आज्जी. तू अशीच राहा मऊ-मऊ!" म्हणून गोधडी म्हटलं की मला माझ्या आज्जीचीच आठवण येते..!

आज मी जो पण कोणी आहे, जेवढं काही चांगलं म्हणून असेल ना माझ्यात, त्याचं श्रेय आई-वडिलांना तर जातंच, पण तितकंच मोठं श्रेय माझ्या आज्जी-आजोबांनाही जातं. लहानपणी आम्ही साताऱ्याला राहायचो. आई कॉलेजमध्ये शिक्षिका. ती सकाळी कॉलेजला जायची. पप्पा पुण्याला असायचे. शनिवार-रविवार भेटायचे आम्हाला. त्यामुळे दिवसभर फक्त मी, आज्जी आणि आजोबा! असं म्हणतात, लहानपणीच मुलं सगळ्यात जास्त शिकतात,घडतात. संस्कारक्षम वय असतं त्यांचं ते. त्यावेळी आज्जीने जे माझ्यावर अफाट कष्ट घेतलेत ना, ते शब्दात मांडण्याच्या पलीकडचे आहेत..रामायण-महाभारत, इसापनीतीच्या जाड पुस्तकातल्या अगदी सगळ्या गोष्टी, कित्येक छान गाणी, कविता, श्लोक, रामरक्षा, १२ वा अध्याय, १५ वा अध्याय, अथर्वशीर्ष, शुभं करोति.. आणि अजून बरंच काही, ह्या सगळ्याची हसत-खेळत पारायणं व्हायची घरी! रंग ओळखा, बदक शोधा, कोडी सोडवा..यांसारखे असंख्य लहान मुलांचे खेळ खेळलोय आम्ही. शेजारच्या बोळात रोज क्रिकेट खेळायचो आम्ही. त्यात फक्त एकच नियम होता. मी कायम बॅटिंग करणार आणि आज्जी नेहेमी बॉलिंग! 'एक रुपयात हत्ती' हे माझं सगळ्यात लाडकं गोष्टीचं पुस्तक होतं. ती गोष्ट अशी होती की, एकदा सगळी लहान मुलं जत्रेला जातात. तिथे १ रुपयात प्राणी विकत मिळत असतात! कुठलाही प्राणी घ्या, फक्त १ रुपयाला! मग कोणी वाघ घेतं, कोणी सिंह घेतं, कोणी मोर घेतं तर एक जण चक्क हत्ती आणतो घरी! आणि मग त्या मुलांचे पालक कसे घाबरतात वगैरे.. जेवण झाल्यावर झोपताना मी ते अख्खं पुस्तक आज्जीकडून वाचून घ्यायचो! आणि आज्जीसुद्धा आवडीने मला मधाचं चाटण भरवत ते वाचून दाखवायची. मला अजूनही ती गोष्ट लक्षात आहे. त्या मुलांची नावं आठवतायत. इतकंच नाही तर कोण कुठला प्राणी विकत घेतो, हेसुद्धा लक्षात आहे!

एकदा खेळताना कशानेतरी माझ्या बोटाला कापलं आणि मी रडायला लागलो. ते बघून आज्जीने मूठभर हळद आणून माझ्या बोटावर ओतली! तिच्या साडीचा पदर फाडून बोटावर पट्टी बांधली आणि मला उचलून १२० च्या स्पीडने कोपऱ्यावरच्या बोधे डॉक्टरकडे घेऊन गेली! त्याच साडीची नंतर आम्ही गोधडी शिवली...

खूप वर्ष झाली या गोष्टीला..आता तिच्या हातावरच्या सुरकुत्या आणखी वाढल्यात..त्याचा grit size वाढलाय. एकदम high quality texture तयार झालंय त्या क्रेपच्या कागदासारख्या तिच्या त्वचेचं. थकलीय आता ती.. आणि त्यात भर म्हणजे सगळं विसरायला लागलीय आज-काल! ५ मिनिटांपूर्वी सांगितलेली गोष्ट पुन्हा सांगायला लागते तिला. मध्ये एकदा पत्यातलं ७-८ खेळत होतो आम्ही. प्रत्येक पान टाकताना विचारायची, "हुकुम काय रे?" मग दरवेळी हिला सांगा, "इसपीक ग.." आणि तिचे त्या डावात मी हात ओढले असले तरी पुढच्या डावात विचारणार, "किती हात ओढले मी तुझे? बोल हात देतोयस का पान?!" तेव्हा जरा वैतागून तिला म्हणालो, "अगं मी ओढलेत हात! किती ग विसरतेस? तू काय गजिनीचा आमीर खान आहेस का?!" त्यावर म्हणाली, "म्हणजे काय असतं? आम्हाला नाही बाबा ठाऊक!" त्यावर इतकं मनापासून हसू आलं मला..तिला म्हणावसं वाटलं, "आज्जी अगं अनंत हातांचं कर्ज आहे ग तुझं माझ्यावर..मी या दोन हातांनी ते कसं फेडू सांग..!"

तर अशी माझी आज्जी सध्या 'अनझेपेबल' state मधे आहे. थोडं कमी ऐकू येतं. गोष्टी सारख्या विसरते. परत परत तेच तेच प्रश्न विचारते. त्यामुळे कधी कधी मला तिला त्रास द्यायला खूप मजा येते! मी तिला छळायच्या मूडमध्ये असलो की तिला आज्जी कधी म्हणतच नाही! मालतीबाई किंवा थेट मालते! तिला मी म्हणतो, "मालते, तू आता ७५ वर्षांची झालीयस. एवढं आयुष्य जगलीस. एव्हाना तुला नक्कीच कळलं असेल की आयुष्य म्हणजे नेमकं काय असतं ते! सांग ना, काय असतं आयुष्य म्हणजे?!" पूर्ण bouncer असतो हा! जणू आता माझी बॉलिंग असते! ती हसून म्हणते, " नाही रे मला माहिती.." अजून काय बोलणार बिचारी? मग मी म्हणतो, "मी काय तसा लहानच आहे अजून. त्यामुळे माझ्या जन्माच्या आधीचं मला आठवतंय..सांगू?" "सांग बरं.." "अगं, ब्रम्हदेवाने जन्म देताना मला विचारलं, तुला कुठली आज्जी हवीय? एक खूप छान आज्जी दिसली मला तिथे...ती तू नव्हतीस काही! मी त्याला म्हणालो मला ती दे. आता ब्रम्हदेव तुझ्यासारखाच म्हातारा! त्याला ऐकू आलं 'मालती' दे! म्हणून मी तुझा नातू झालो आज्जी..!" ह्यावर उत्तर म्हणजे फक्त कवळी नसल्याने बोळक्यातून आलेलं हसू! मग मी तिला म्हणतो, "नाही अग आज्जी. मी मालतीच म्हणालो होतो. खरंच..आणि पुढच्या जन्मीसुद्धा मी मालतीच म्हणणार आहे. तू पुढच्या जन्मी अगदी काटेरी साळींदर झालीस ना, तरी मीच तुझा नातू होईन. आणि तुझ्या अंगावर काटे असले तरी तू तितकीच मऊ-मऊ असली पाहिजेस! मला काही माहिती नाही..कळलं ना तुला?..साळू आज्जी..!"

माझ्या लहानपणी आज्जी एक सोन्याची बांगडी घालायची. पण काही वर्षांपूर्वी जेव्हा आज्जीच्या कपाळावरचं कुंकू पुसलं गेलं, तेव्हा तिने ती बांगडी घालणही सोडून दिलं. मधे एकदा आईने मला ती बांगडी दाखवली. मी ती हातात घेऊन बघत होतो तेव्हा लक्षात आलं की त्या बांगडीच्या थोड्या भागावारची नक्षी पूर्णपणे गेलीय. पण बाकी ठिकाणी ती शाबूत आहे. त्याबद्दल आईला विचारलं तेव्हा कळलं, माझ्या लहानपणी आज्जी मला मधाबरोबर सोन्याच्या वर्खाचं चाटण द्यायची, ती बांगडी उगाळून! का, तर म्हणे डोकं सुपीक होतं मुलाचं. हुशार होतं मूल.. दोन क्षण पायाखालची जमीन सरकल्याचा भास झाला आणि डोळ्यातून खळकन पाणी आलं.

एक ठराविक वय ओलांडलं की सगळेच आज्जी-आजोबा अशा अनझेपेबल state मधे जातात. आपण बऱ्याच वेळा आपल्याच धुंदीत आणि घाईत असतो. त्यामुळे कधी त्यांच्यावर वैतागायला होतं. एकच गोष्ट सारखी सारखी सांगायला लागल्यामुळे कधी कधी चिडचिड होते. पण कधी त्यांना आपण वेळ दिला ना, तर त्यांच्याशी गप्पा मारताना खूप मजा येते! अगदी मनापासून हसू येतं. आपण खूप प्रसन्न राहू शकतो त्यांच्यामुळे. पण कदाचित ही गोष्ट लक्षात न आल्याने म्हणा किंवा सुनेचा सासूवर राग म्हणून म्हणा, पण आज्जी-आजोबांपासून लांब राहण्याचा निर्णय आई-बाबा जेव्हा घेतात, किंवा त्याही पुढे जाऊन जेव्हा त्यांना वृद्धाश्रमात ठेवतात, तेव्हा मला त्यांची कीव येते.. नातवंडांना त्यांच्या आज्जी-आजोबांपासून दूर करणं म्हणजे थंडीत शांत झोपलेल्या लहान मुलाच्या अंगावरची गोधडीच काढून घेऊन त्याला कुडकुडत ठेवणं. कधी कधी मोठ्याच्या वाट्याला येते ती गोधडी, पण धाकट्याला वंचित राहावं लागतं त्यापासून. का हा भेदभाव? का गोधडी जुनी झाली म्हणून? आणि मग आज्जी-आजोबाच मिळाले नाहीत तर मुलं गाणी, गोष्टी, श्लोक ऐकत घडण्याऐवजी टीव्हीवरच्या निरर्थक मालिका, वीडियो गेम्स आणि कॉम्पुटर मधे रमून जातात. आणि तसेच वाढतात. कसे संस्कार होतील सांगा? आणि तो मुलगा पुढे कितीही यशस्वी झाला ना, तरी तो आयुष्यातल्या खूप मोठ्या आनंदाला, खूप मोठ्या प्रेमाला आधीच मुकला असेल. आज्जी ही आईची आई असते या logic ने, तो अगदी तिन्ही जगाचा स्वामी झाला तरी भिकाऱ्यांचा भिकारीच असेल..बंगला असेल कदाचित त्याच्याकडे, गाडी असेल, उच्चशिक्षण, भरझरी वस्त्रे असतील आणि अगदी तलम, रेशमी, उंची कापडाचं पांघरूणही असेल अंगावर घ्यायला..पण ज्यात कापसाबरोबरच प्रेमही काठोकाठ भरलंय आणि म्हणूनच जी खूप उबदार झालीय.. आणि जी अंगावर घेतल्यावर एकटेपणा निघून जातो..अशी आज्जीची गोधडी मात्र त्याच्याजवळ नसेल…